Gwefan llywodraeth y DU

Parau sy'n byw gyda'i gilydd

Er bod gan barau sy'n cyd-fyw gyda'i gilydd warchodaeth gyfreithiol mewn amryw o feysydd, mae ganddynt gryn dipyn yn llai o gyfrifoldebau na pharau sydd wedi priodi neu sydd wedi ffurfio partneriaeth sifil. Nid oes y fath beth â phriodas cyfraith gyffredin na gŵr a gwraig cyfraith gyffredin.

Os ydych chi a'ch partner yn byw gyda'ch gilydd neu'n meddwl byw gyda'ch gilydd fel cwpwl, mae rhai materion y dylech eu hystyried, megis beth fyddai'n digwydd petaech yn gwahanu neu petai un ohonoch yn marw.

Parau priod a phartneriaid sifil

Rhaid i briodasau a phartneriaethau sifil gael eu cofrestru er mwyn i'r hawliau cyfreithiol ddod i rym. Mae hyn yn cael effaith ar sawl maes, gan gynnwys treth, budd-daliadau a, phetai'r briodas neu'r bartneriaeth yn chwalu, eich dyletswydd resymol i gynnal eich partner ac unrhyw blant sydd gennych.

Edrychwch ar y ddolen isod i gael mwy o wybodaeth am hawliau a pherthnasau ar gyfer parau sy'n byw gyda'i gilydd, parau priod a phartneriaethau sifil.

• Priodas, cyd-fyw a phartneriaethau sifil

Rhieni

Nid oes gan rieni hawliau dros eu plant yn awtomatig - mae'r rhain yn dibynnu ar 'gyfrifoldeb rhiant'. Os ydych chi, fel rhieni plentyn, yn briod â'ch gilydd, neu fod y ddau ohonoch wedi mabwysiadu'r plentyn gyda'ch gilydd, mae gan y ddau ohonoch gyfrifoldeb rhiant. Nid dyma'r achos yn awtomatig ar gyfer partneriaid sifil neu dadau di-briod. Ystyrir bod gan y mamau, p'un ai eu bod wedi priodi neu beidio, 'gyfrifoldeb rhiant' dros eu plant bob amser.

• Cyfrifoldebau a hawliau rhieni (adran rhieni)

Dioddefwyr trais yn y cartref

Nid yw trais yn y cartref yn dderbyniol dan unrhyw amgylchiadau. Mae trais yn y cartref yn achosi niwed corfforol a meddyliol ac nid i chi yn unig. Gall hyn effeithio ar blant, dim ond wrth ei weld yn digwydd hyd yn oed.

Os ydych yn ystyried gadael perthynas lle'r ydych yn cael eich cam-drin, ac yn poeni am eich diogelwch eich hun ac am ddiogelwch eich plentyn, mae cymorth ar gael, beth bynnag yw statws eich perthynas. Os ydych chi'n bâr sy'n byw gyda'ch gilydd, p'un ai'ch bod yn heterorywiol neu o'r un rhyw, byddai gennych yr un hawliau ag y byddai gennych petaech chi wedi priodi neu petaech yn bartneriaid sifil. Mae gan ddynion a merched yr hawl i fod yn ddiogel yn eu cartrefi eu hunain ac mae ganddynt hawl i'r un lefel o gymorth, cefnogaeth ac amddiffyniad.

• Trais yn y cartref: diogelu eich hun a chael cymorth (adran troseddau, cyfiawnder a'r gyfraith)

Gweithwyr

Os ydych chi mewn gwaith cyflogedig, hyd yn oed os mai rhan-amser yw'ch swydd, neu'ch bod yn gweithio dros dro neu am gyfnod penodol, mae gennych hawl i rai pethau penodol. Mewn rhai achosion efallai bydd amodau i'r hawliau hyn, ond mae prosesau yn eu lle i sicrhau eich bod yn cael eich trin yn deg. Mae eich hawliau'n cynnwys materion megis:

• oed
• anabledd
• rhyw neu rywedd
• hil neu grefydd
• cyfeiriadedd rhywiol
• hyd eich contract
• hyd eich cyflogaeth
• gwaith rhan-amser
• cyn droseddwyr
  

Mae gennych hefyd gyfrifoldebau fel gweithiwr yn unol â thelerau'ch contract.

• Hawliau a chyfrifoldebau gweithwyr (adran cyflogaeth)

Pobl anabl

Yn yr adran pobl anabl ceir gwybodaeth am hawliau pobl anabl, gan gynnwys gwybodaeth am y Ddeddf Gwahaniaethu ar sail Anabledd a hawliau o ran cael mynediad at nwyddau a gwasanaethau, cyflogaeth, iechyd ac addysg.

• Hawliau anabledd (adran pobl anabl)

Plant a phobl ifanc

Dan Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn, mae gan bob plentyn a pherson ifanc sy'n 17 oed neu'n iau rai hawliau dynol sylfaenol. Mae'r rhain yn cynnwys yr hawl i fywyd, cenedligrwydd, cyswllt â rhieni yn ogystal â rhyddid barn a'r hawl i weld eu safbwyntiau'n cael eu parchu.

• Gwybodaeth a chyngor i bobl ifanc (adran pobl ifanc)

• Hawliau dynol plant (adran rhieni)

• Llais Ieuenctid Unicef y DU Opens new window

Pobl hŷn

Mae rhai hawliau sylfaenol yn dod yn fwy perthnasol wrth i chi fynd yn hŷn. Mae'r rhain yn cynnwys hawliau o ran pensiynau a budd-daliadau yn ogystal â'ch hawl i gael rhai gwasanaethau.

Cyflogaeth a hyfforddiant sy'n gysylltiedig â gwaith
Mae'r Ddeddf Rheoliadau Oedran wedi ffurfioli'ch hawl i gael eich trin yn deg mewn cyflogaeth a hyfforddiant sy'n gysylltiedig â gwaith, ac yn mynnu na ddylid gwahaniaethu yn eich erbyn oherwydd eich oed. Bydd hawliau eraill yn berthnasol wrth i chi gyrraedd oed ymddeol.

• Gwahaniaethu ar sail oed (adran cyflogaeth)

Gofalwyr

Ceir rhai hawliau penodol sy'n ymwneud â gofalwyr. Mae'r rhain yn cynnwys hawliau cyflogaeth, yr hawl i gael asesiad a'r hawl i dderbyn taliadau uniongyrchol.

Mae cymorth ychwanegol ar gael yn arbennig ar gyfer gofalwyr ifanc er mwyn gwneud yn siŵr:

• na ddylai gofalwyr ifanc orfod darparu gofal sylweddol a chyson i berson anabl
• nad yw gofalwyr ifanc yn ysgwyddo lefelau tebyg o gyfrifoldebau gofalu ag oedolion

Dylai awdurdodau lleol sicrhau nad yw cyfrifoldebau gofalu yn effeithio ar addysg, datblygiad a lles cyffredinol gofalwyr ifanc.

• Golwg gyffredinol ar hawliau gofalwyr (adran gofalu am rywun)

• Gofalwyr ifanc (adran gofalu am rywun)