Gwefan llywodraeth y DU

Statws cyflogaeth: gwiriadau syml i'ch helpu i benderfynu

Fel arfer gallwch ganfod eich statws cyflogaeth drwy ofyn ychydig o gwestiynau syml.

Yn fwy na thebyg, rydych yn hunangyflogedig:

• os ydych yn rhedeg eich busnes eich hun ac yn ysgwyddo'r cyfrifoldeb dros ei lwyddiant neu ei fethiant
• os oes gennych sawl cwsmer ar yr un pryd
• os gallwch chi benderfynu sut, pryd a ble rydych yn gweithio
• os gallwch hurio pobl eraill i wneud y gwaith i chi neu i'ch helpu ar eich cost eich hun
• os ydych yn darparu'r prif eitemau offer i wneud eich gwaith

Yn fwy na thebyg, rydych yn gyflogedig:

• os ydych yn gorfod gwneud y gwaith eich hun
• os ydych yn gweithio i un person ar y tro, a'r person hwnnw'n gyfrifol am yr hyn yr ydych yn ei wneud ac yn ysgwyddo risgiau'r busnes
• os dywedir wrthych sut, pryd a ble rydych yn gweithio
• os oes raid ichi weithio nifer penodedig o oriau
• os ydych yn cael tâl rheolaidd yn ôl yr oriau yr ydych yn eu gweithio, ac yn cael eich talu am weithio goramser - gallwch fod yn gyflogedig hyd yn oed os ydych yn gwneud gwaith achlysurol neu waith dros-dro

Gallwch hefyd fod yn gyflogedig ac yn hunangyflogedig yr un pryd, yn gweithio i gyflogwr yn ystod y dydd o bosibl ac yn rhedeg eich busnes eich hun gyda'r nos. Meddyliwch am bob contract ar wahân - efallai y gwelwch eich bod yn hunangyflogedig ar un ond yn gyflogedig ar un arall.

Nid oes diffiniad cyfreithiol o gyflogaeth neu hunangyflogaeth, felly os mae amheuaeth ynghylch statws cyflogaeth rhywun, gwneir y penderfyniad drwy gyfeirio at ddyfarniadau blaenorol - sy’n cael ei adnabod fel ‘cyfraith achos’. Mae p’un eich bod yn gyflogedig neu’n hunangyflogedig yn dibynnu ar ffeithiau’ch trefniadau gweithio, yr hyn y mae’ch contract yn ei ddweud, neu gyfuniad o’r ddau.

• Llwytho ‘Gweithwyr cyflogedig neu hunangyflogedig ar gyfer cyfraniadau Yswiriant Gwladol a threth’ (PDF, 60K) Opens new window

• Cymorth gyda ffeiliau PDF

Statws cyflogaeth: rhagor o gymorth

Os ydych dal yn ansicr ynghylch eich statws cyflogaeth ar ôl darllen y canllawiau uchod, gallwch ddefnyddio offeryn Dangosydd Statws Cyflogaeth ar-lein Cyllid a Thollau EM i’ch helpu i benderfynu drwy ddilyn y ddolen isod. Mae’r gwasanaeth am ddim, yn hawdd ei ddefnyddio ac yn gymorth i chi wrth weithio allan os ydych yn gyflogedig neu’n hunangyflogedig ym mhob achos heblaw'r rhai mwyaf gymhleth.

• Dangosydd Statws Cyflogaeth Opens new window

Os oes angen rhagor o gymorth arnoch cysylltwch â’r Llinell Gymorth Trethi drwy ffonio 0845 3000 627. Mae llinellau ar agor rhwng 8.00 am a 8.00 pm, o ddydd Llun i ddydd Gwener, a rhwng 8.00 am a 4.00 pm ar ddydd Sadwrn.

• Mwy o wybodaeth am gael gwybod beth yw eich statws cyflogaeth Opens new window

Os ydych chi’n hunangyflogedig

Chi sy'n gyfrifol am eich treth a'ch Cyfraniadau Yswiriant Gwladol eich hun. I wneud hyn rhaid ichi ddweud wrth Gyllid a Thollau Ei Mawrhydi am eich incwm drwy lenwi ffurflen dreth Hunanasesu.

Rhaid i chi gofrestru ar gyfer treth ac Yswiriant Gwladol gyda Chyllid a Thollau EM mor gynted ag yr ydych yn dechrau gweithio i’ch hunain. Os ydych chi’n oedi rhag cofrestru efallai y bydd yn rhaid ichi dalu cosb.

Dilynwch y ddolen isod i gael gwybod sut i gofrestru ar gyfer Hunanasesiad er mwyn cael ffurflen dreth os ydych chi’n hunangyflogedig.

• Cofrestru ar gyfer Hunanasesiad os ydych chi’n hunangyflogedig Opens new window

Yn dibynnu ar y math o Gyfraniadau Yswiriant Gwladol yr ydych yn eu talu, fe allech chi golli'r hawl i rai budd-daliadau, taliadau statudol, hawliau cyflogaeth a Phensiwn ychwanegol y Wladwriaeth.

• Mwy am Hunanasesiad – y pethau pwysig

Os ydych chi'n gyflogedig

Os ydych chi'n gyflogedig, eich cyflogwr sy'n gyfrifol am ddidynnu a thalu eich treth a'ch Cyfraniadau Yswiriant Gwladol drwy'r drefn Talu Wrth Ennill.

Mae gennych hawl i rai hawliau a budd-daliadau hefyd, megis absenoldeb mamolaeth neu dadolaeth, tâl salwch, Lwfans Ceisio Gwaith os collwch eich gwaith a Phensiwn gan y Wladwriaeth pan fyddwch yn ymddeol (gan gynnwys Pensiwn ychwanegol y Wladwriaeth).

• Treth ac Yswiriant Gwladol ar gyfer y cyflogedig

• Lwfans Ceisio Gwaith

Mwy o ddolenni defnyddiol

• Gweithwyr Hunangyflogedig a chofrestru ar gyfer Cyfraniadau Yswiriant Gwladol a/neu dreth Opens new window

• Cyflogedig a hunangyflogedig ac Yswiriant Gwladol

• Gwybodaeth ar gyfer ceiswyr gwaith a gweithwyr (adran cyflogaeth)

• Mathau o statws cyflogaeth (adran cyflogaeth)

• Mwy gan Business Link am ddod yn hunangyflogedig Opens new window

• Cyngor ymarferol os ydych yn cychwyn busnes Opens new window

• Chwilio am waith, hawliau cyflogaeth a chynlluniau gwaith (adran pobl anabl)

Cysylltiadau defnyddiol

• Cysylltiadau arian, treth a budd-daliadau