Gwefan llywodraeth y DU

Staff parhaol undebau llafur

Bydd llawer o undebau llafur yn cyflogi staff cyflogedig i weithredu fel cynrychiolwyr ar gyfer cyflogeion yn y gweithle. Byddant yn aml yn cydweithio’n agos â chynrychiolwyr lleyg (e.e. swyddogion undeb a chynrychiolwyr eraill yn y gweithle) a gallant roi cyngor i’r rhain.

Bydd rhai o staff cyflogedig undebau llafur yn ymweld â chyflogwyr i fynychu cyfarfodydd megis gwrandawiadau disgyblu neu drafodaethau ynghylch cyflogau. Gelwir y rhain yn aml yn swyddogion llawn amser, er mwyn gwahaniaethu rhyngddynt a chynrychiolwyr yn y gweithle.

Cynrychiolwyr lleyg undebau llafur

Bydd gan rai cynrychiolwyr undeb llafur yn y gweithle yr hawl cyfreithiol:

• i gael amser rhesymol o’u gwaith gyda thâl i gyflawni eu dyletswyddau
• i dderbyn hyfforddiant gan eu hundebau llafur i gyflawni eu dyletswyddau

Bydd yr hawl ond yn berthnasol pan fydd cyflogwr yn cydnabod eu hundebau llafur yn y gweithle.

Bydd y cynrychiolwyr hyn yn cynnwys:

• swyddogion undeb, trefnwyr ac ysgrifenyddion cangen sy’n ymgymryd â chydfargeinio, mynd gydag aelodau i wrandawiadau personol, neu ymgynghori ynghylch cydfargeinio, trosglwyddiadau busnes neu newidiadau i bensiynau cwmni
• cynrychiolwyr dysgu undebau llafur sy’n hybu dysgu gydol oes a mynediad i gyrsiau hyfforddi ar gyfer aelodau undebau llafur
• cynrychiolwyr iechyd a diogelwch sy’n hyrwyddo arferion gweithio diogel ac sy’n rhoi sylw i bryderon gweithwyr ynghylch diogelwch, a bydd ganddynt hefyd yr hawl i ddefnyddio offer swyddfa a chyfleusterau eraill y gweithle i wneud eu gwaith

Ni fydd gan bob cynrychiolydd undeb llafur yr hawl i gael amser o’r gwaith gyda thâl, er enghraifft:

• cynrychiolwyr cydraddoldeb sy’n hyrwyddo arferion da ac amrywiaeth
• cynrychiolwyr amgylcheddol sy’n hyrwyddo materion yn ymwneud â’r amgylchedd (e.e. arferion carbon isel, gwaredu gwastraff ac ailgylchu)

Efallai y bydd gan rai cyflogwyr drefniadau gwirfoddol gydag undebau llafur i ganiatáu amser o’r gwaith i’r cynrychiolwyr hyn.

• Cynrychiolwyr iechyd a diogelwch

Siarad â chynrychiolydd undeb llafur

Bydd pa gynrychiolydd y bydd angen i chi siarad ag ef ynghylch rhywbeth yn y gwaith yn dibynnu ar nifer y cynrychiolwyr yn eich gweithle. Weithiau, efallai mai dim ond un cynrychiolydd fydd yn y gweithle ac y bydd yn llenwi sawl rôl i’r undeb llafur.

Os bydd mwy nag un cynrychiolydd, bydd angen i chi ddod o hyd i’r un mwyaf addas. Er enghraifft, os byddwch yn poeni am eich iechyd a diogelwch, bydd angen i chi siarad â’r cynrychiolydd iechyd a diogelwch. Os na fyddwch yn siŵr pwy yw’r cynrychiolydd mwyaf addas, y peth gorau i’w wneud fydd cysylltu ag uwch gynrychiolydd yr undeb llafur yn eich gweithle, a dylai’r unigolyn hwnnw allu eich cyfeirio at y cynrychiolydd priodol.

Efallai na fydd cynrychiolydd undeb llafur o gwbl yn eich gweithle, er bod eich undeb llafur yn cael ei gydnabod gan y cyflogwr. Os felly, bydd angen i chi gael gair â chynrychiolydd lleyg mewn gweithle arall neu â swyddog llawn amser eich undeb llafur.

Cysylltiadau defnyddiol

• Acas (Gwasanaeth Cynghori, Cymodi a Chyflafareddu)

• Cyngor Ar Bopeth

• Cyngor Cyfreithiol Cymunedol