Gwefan llywodraeth y DU

Hawliau dynol yn y carchar

Mae gan garcharorion hawliau cyfreithiol sylfaenol na ellir eu tynnu oddi wrthynt. Ymhlith y rhain mae:

• yr hawl i gael bwyd a dŵr
• cael ei ddiogelu rhag bwlio, trais ac aflonyddu hiliol
• y gallu i gysylltu â chyfreithiwr

Rhoddir taflen i garcharorion am eu hawliau pan fyddant yn cyrraedd y carchar.

Gallwch ddarllen mwy am hawliau dynol a hawliau cydraddoldeb gan ddefnyddio'r dolenni isod.

• Hawliau dynol (adran llywodraeth, dinasyddion a hawliau)

• Y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol

Hawliau carcharor i gysylltu â chyfreithiwr

Mae hawl gan garcharor i weld cyfreithiwr. Caiff cyfarfod ei gynnal o fewn golwg swyddog carchar ond allan o'i glyw.

Mae hawl gan garcharorion i ffonio cyfreithiwr neu ysgrifennu ato hefyd.

Mae sgyrsiau ffôn a llythyrau rhwng y carcharor a'i gyfreithiwr yn breifat.

• Cadw mewn cysylltiad â rhywun yn y carchar

Trais neu fwlio yn y carchar

Mae gan garcharorion yr hawl i deimlo'n ddiogel. Dylai carcharorion sy'n cael eu bwlio, sy'n cael eu bygwth neu y mae rhywun yn ymosod arnynt roi gwybod i staff y carchar ar unwaith.

Gallant wneud hyn yn gyfrinachol (yn breifat).

Carcharorion anabl a hawliau

Mae'n rhaid i garchardai ddilyn y Ddeddf Gwahaniaethu ar sail Anabledd. Mae hon yn diogelu pawb sy'n anabl - gan gynnwys carcharorion anabl a charcharorion â chyflwr iechyd meddwl.

Pan fydd carcharor yn cyrraedd y carchar gyntaf, gofynnir iddo am y cymorth sydd ei angen arno a pha 'addasiadau rhesymol' y gall y carchar eu gwneud.

Mae addasiadau rhesymol yn helpu carcharorion anabl i ddefnyddio cyfleusterau a gwasanaethau'r carchar, drwy ddarparu pethau fel a ganlyn:

• canllawiau mewn cell
• rampiau ar gyfer cadair olwyn
• clociau larwm sy'n dirgrynu ar gyfer carcharorion sy'n fyddar neu'n drwm eu clyw

• Help i garcharorion sydd â chyflwr iechyd meddwl

• Gwybodaeth i bobl anabl (adran pobl anabl)

Arddel ffydd neu grefydd yn y carchar

Mae staff 'caplaniaeth' ar gael ym mhob carchar i helpu carcharorion i arddel eu ffyrdd neu'u crefydd. Mae staff yn sicrhau bod man ar gael i garcharorion fynd iddo er mwyn gweddïo neu gynnal cyfarfodydd crefyddol. Mae'n rhaid i bob carchar:

• barchu dyddiadau ac amseroedd ar gyfer gweddïo, gwasanaethau a gwyliau crefyddol
• darparu bwyd llysieuol, Halal a Kosher

Hawliau i ofal iechyd

Mae gan garcharor yr hawl i gael yr un gofal iechyd â rhywun y tu allan i'r carchar. Mae gan bob carchar dimau gofal iechyd i ofalu am garcharorion ac mae ysbytai mewn llawer o garchardai.

• Gofal iechyd yn y carchar

Help i garcharorion nad ydynt yn siarad Saesneg

Mae gan garcharorion nad ydynt yn siarad Saesneg yr hawl i ddefnyddio gwasanaethau cyfieithu ar y pryd a chyfieithu.

Gall carchardai ddarparu gwersi Saesneg hefyd.

Gall staff y carchar esbonio sut y gall carcharor drefnu gwasanaethau a chyrsiau addysgol.

Dylai gwybodaeth fod ar gael mewn nifer o ieithoedd am fywyd y carchar.

• Addysg, hyfforddiant a gweithio yn y carchar

Hawl carcharor i weld ei gofnodion carchar

Mae carchardai yn cadw gwybodaeth am bob carcharor, gan gynnwys:

• cofnodion meddygol
• y cynnydd a wnaed ganddynt - er enghraifft, ymddwyn yn well
• y gwaith, hyfforddiant neu'r addysg a gyflawnwyd ganddynt yn y carchar

Gall carcharor dalu £10 i gael copi o'r wybodaeth hon. Bydd angen iddynt lenwi 'Ffurflen Cais Gwrthrych am Wybodaeth'.

Gall staff y carchar egluro sut y gall carcharor drefnu hyn.

Cwyno am driniaeth yn y carchar

Mae sawl ffordd y gall rhywun gwyno am ei driniaeth yn y carchar.

Cwyno i staff y carchar neu Fwrdd Monitro Annibynnol

Gall carcharor gwyno drwy:

• siarad yn anffurfiol ag aelod o staff y carchar - caiff y rhan fwyaf o broblemau eu datrys yn y ffordd hon
• siarad ag aelod o'r Bwrdd Monitro Annibynnol - os na chaiff y broblem ei datrys yn y ffordd anffurfiol
• gwneud cwyn ysgrifenedig - mae ffurflenni cwyno ar gael yn y carchar

Mae'r Bwrdd Monitro Annibynnol yn gorff ar wahân i'r Gwasanaeth Carchardai a'r cyhoedd yw'r aelodau. Mae'n monitro sut y caiff carchardai lleol eu rhedeg.

• Y Bwrdd Monitro Annibynnol

Yr Ombwdsman Carchardai a Phrawf

Os bydd carcharor yn dal i fod yn anfodlon ar ddiwedd y broses gwyno, gall gysylltu â'r Ombwdsman Carchardai a Phrawf (yr Ombwdsman).

Mae'r Ombwdsman yn annibynnol ar y Gwasanaeth Carchardai. Dim ond ar ôl i'r broses fewnol (fel y nodir uchod) wedi'i chwblhau a bod y gŵyn yn dal heb ei datrys y gall yr Ombwdsman ymchwilio i gŵyn.

Caniateir i'r Ombwdsman weld gwybodaeth y Gwasanaeth Carchardai am y carcharor. Mae'n rhaid i'r carcharor roi caniatâd i'r Ombwdsman weld ei gofnodion meddygol.

• Yr Ombwdsman Carchardai a Phrawf