Gwefan llywodraeth y DU

Gwneud ewyllys - pam fod hyn yn bwysig

Mae llawer o resymau ariannol da dros wneud ewyllys:

• Rhesymau eraill dros wneud ewyllys gan y Ganolfan Cyngor ar Bopeth Opens new window

Pwy sy'n etifeddu os na fyddwch yn gwneud ewyllys?

Os nad oes gennych ewyllys mae rheolau ar gael ar gyfer penderfynu pwy sy'n etifeddu'ch asedau, yn dibynnu ar eich amgylchiadau personol. Dim ond ar gyfer marwolaethau ar 1 Chwefror 2009 ac ar ôl hynny yng Nghymru a Lloegr y mae'r rheolau a ganlyn yn berthnasol. Mae'r gyfraith yn wahanol os byddwch chi'n marw a chithau heb wneud ewyllys yn yr Alban neu yng Ngogledd Iwerddon. Dangosir y cyfraddau a oedd yn berthnasol cyn y dyddiad hwnnw mewn cromfachau.

Os ydych chi'n briod neu mewn partneriaeth sifil, ac nad oes gennych blant

Ni fydd y gŵr, y wraig neu'r partner sifil yn cael popeth yn awtomatig, er y byddant yn derbyn:

• eitemau personol, megis nwyddau cartref a cheir, ond dim byd a ddefnyddir at ddibenion busnes
• £405,000 (£200,000) yn ddi-dreth - neu'r ystad gyfan os oedd ei gwerth yn llai na £450,000 (£200,000)
• hanner gweddill yr ystad

Rhennir hanner arall gweddill yr ystad rhwng y canlynol:

• rhieni sy'n dal yn fyw
• os nad oes rhieni'n dal yn fyw, bydd unrhyw frodyr a chwiorydd (gyda'r un tad a mam â'r ymadawedig) yn cael cyfran (neu eu plant os buont farw tra oedd yr ymadawedig yn dal yn fyw)
• os nad oes gan yr ymadawedig yr un o'r uchod, bydd y gŵr, y wraig neu'r partner sifil cofrestredig yn cael popeth

Os ydych chi'n briod neu mewn partneriaeth sifil, a bod gennych blant

Ni fydd eich gŵr, eich gwraig neu eich partner sifil yn cael popeth yn awtomatig, er y byddant yn derbyn:

Bydd gweddill yr ystad yn cael ei rhannu rhwng y plant.

Os ydych yn bartneriaid ond heb fod yn briod neu mewn partneriaeth sifil

Os nad ydych wedi priodi nac yn bartneriaid sifil cofrestredig, fyddwch chi ddim yn cael cyfran o ystâd eich partner yn awtomatig os bydd yn marw heb wneud ewyllys.

Os nad ydynt wedi darparu ar eich cyfer mewn rhyw ffordd arall, eich unig ddewis yw gwneud hawliad dan Ddeddf Etifeddu (Darpariaeth i Deulu a Dibynyddion) 1975. Gweler yr adran isod 'Os ydych yn teimlo nad ydych wedi derbyn darpariaeth ariannol resymol'.

Os nad oes gŵr/gwraig/partner sifil yn dal yn fyw

Dosberthir yr ystad fel a ganlyn:

Bydd yn cymryd mwy o amser i gael trefn ar eich materion os nad oes gennych ewyllys. Gallai hyn beri mwy o loes i'ch perthnasau a'ch dibynyddion hyd nes y gallant dynnu arian o'ch ystad.

• Gweld pwy sy'n etifeddu os nad oes ewyllys - teclyn rhyngweithiol Opens new window

• Cyfreithiau diewyllysedd yn yr Alban - dysgu rhagor Opens new window

• Rhagor am gyfreithiau diewyllysedd yng Ngogledd Iwerddon Opens new window

Os teimlwch nad ydych wedi cael darpariaeth ariannol resymol

Os teimlwch nad ydych wedi derbyn darpariaeth ariannol resymol gan yr ystâd, efallai y gallwch hawlio dan Ddeddf Etifeddu (Darpariaeth i Deulu a Dibynyddion) 1975 - ar waith yng Nghymru a Lloegr. I wneud hawliad, rhaid i chi fod â math arbennig o berthynas gyda'r ymadawedig, megis plentyn, gŵr neu wraig, partner sifil, dibynnydd neu berson a oedd yn cyd-fyw ag ef neu hi.

Os oeddech yn byw gyda'r ymadawedig fel partner ond heb fod yn briod nac mewn partneriaeth sifil, cofiwch y bydd yn rhaid i chi ddangos eich bod wedi'ch 'cynnal naill ai'n gyfan gwbl neu'n rhannol gan yr ymadawedig' - gall profi hyn fod yn anodd os oedd y ddau ohonoch wedi cyfrannu at eich bywyd gyda'ch gilydd.

Bydd angen i chi hawlio o fewn chwe mis i ddyddiad y Grant Llythyrau Gweinyddu.

Mae hwn yn faes eithaf cymhleth ac efallai na fydd hawliad yn llwyddiannus. Fe'ch cynghorir i gael cyngor gan gyfreithiwr. Byddent yn codi tâl am y gwasanaeth hwn.

Treth Etifeddu a’ch ewyllys

Os ydych yn gadael popeth i'ch gŵr, eich gwraig neu eich partner sifil

Yn yr achos hwn, ni fydd unrhyw Dreth Etifeddu i'w thalu fel arfer oherwydd bod gŵr, gwraig neu bartner sifil yn cael eu hystyried yn 'fuddiolwyr eithriedig'. Ond cofiwch y bydd eu hystâd yn werth mwy pan fyddant yn marw, ac felly efallai y bydd yn rhaid talu mwy o Dreth Etifeddu bryd hynny.

Fodd bynnag, os ydych â'ch domisil (eich cartref parhaol) yn y DU pan fyddwch yn marw, ond nad yw eich partner priod neu bartner sifil, chewch chi ddim gadael mwy na £55,000 iddynt yn ddi-dreth.

• Beth mae 'domisil' yn ei olygu? - dysgu rhagor Opens new window

Buddiolwyr eraill

Gallwch adael hyd at £325,000 yn ddi-dreth i unrhyw un yn eich ewyllys, nid dim ond eich partner priod neu bartner sifil (blwyddyn dreth 2012-2013). Felly gallech, er enghraifft, roi rhywfaint o'ch ystad i rywun arall neu i ymddiriedolaeth deulu. Ar unrhyw swm yr ydych yn ei adael ar ben hwn, mae Treth Etifeddu yn daladwy ar gyfradd o naill ai:

• 40 y cant
• 36 y cant, os caiff 10 y cant neu fwy o’r ystad net ei adael i elusen

• Lleihau eich bil Treth Etifeddu drwy roi i elusen

Elusennau

Nid oes Treth Etifeddu'n daladwy ar unrhyw arian neu asedau y byddwch yn eu gadael i elusen ‘gymwys’ - mae'r trosglwyddiadau hyn wedi'u heithrio. Cael gwybod mwy ynghylch elusennau cymwys drwy ddilyn y ddolen isod.

• Rhoi i elusen mewn ffordd dreth-effeithlon: y pethau pwysig

Ewyllysiau, ymddiriedolaethau a chynllunio ariannol

Yn ogystal â gwneud ewyllys, gallwch ddefnyddio ymddiriedolaeth deulu i rannu'ch asedau yn ôl eich dymuniad chi. Fe allwch drefnu yn eich ewyllys i asedau penodol gael eu trosglwyddo i ymddiriedolaeth neu i ymddiriedolaeth ddechrau pan fydd manylion yr ystad wedi'u terfynu. Gallwch hefyd ddefnyddio ymddiriedolaeth i ofalu am asedau yr ydych am eu trosglwyddo i fuddiolwyr na allant reoli eu materion ariannol ar y pryd (naill ai oherwydd eu hoed neu oherwydd anabledd).

Gallwch ddefnyddio gwahanol fathau o ymddiriedolaethau yn dibynnu ar yr hyn yr ydych eisiau'i wneud a'r amgylchiadau. Mae sefydlu ymddiriedolaeth yn gymhleth ac felly bydd rhaid i chi gael cyngor arbenigol, felly dim ond os oes gennych ystad fawr y mae hyn yn werth ei wneud. Os ydych chi'n disgwyl i'r ymddiriedolaeth fod yn agored i dreth ar incwm neu enillion, dylech roi gwybod i Ymddiriedolaethau Cyllid a Thollau EM cyn gynted ag y caiff yr ymddiriedolaeth ei sefydlu. Codir tâl ar y rhan fwyaf o ymddiriedolaethau yn syth os golyga'r trosglwyddiad eich bod yn mynd heibio i drothwy'r Dreth Etifeddu. Codir Treth Etifeddu hefyd pan fydd asedau'n gadael yr ymddiriedolaeth. Darllenwch ein herthyglau cysylltiedig i gael gwybod mwy.

• Cysylltu ag Ymddiriedolaethau ac Ystadau Cyllid a Thollau EM

Rhagor o wybodaeth am wneud ewyllys

Mae Cyngor Ar Bopeth (CAB) yn cynnig cyngor am sut i wneud ewyllys. Gallwch ddarllen eu harweiniad hwylus sy'n cynnwys:

• Canllaw'r ganolfan Cyngor ar Bopeth am wneud ewyllys Opens new window

• Cysylltu â'ch canolfan Cyngor ar Bopeth agosaf Opens new window

Mwy o ddolenni defnyddiol

• Gwneud ewyllys (adran llywodraeth, dinasyddion a hawliau)

• Chwilio am gyfreithiwr sy'n arbenigo mewn gwneud ewyllys Opens new window

• Llwytho’r dalen ffeithiau Age UK ‘Gwneud ewyllys’ (dogfen PDF, 68K) Opens new window

• Cymorth gyda ffeiliau PDF

• Cael gwybod mwy am bartneriaethau sifil Opens new window

Cysylltiadau defnyddiol

• Cysylltiadau arian, treth a budd-daliadau