Gwefan llywodraeth y DU

Beth yw gwerthuso swyddi?

Gwerthuso swydd yw lle mae cyflogwr yn penderfynu pa mor bwysig yw nifer o wahanol swyddi yn y cwmni.

Caiff swyddi eu gwerthuso yn aml ar yr adegau canlynol:

• wrth benderfynu ar gyflog a gradd
• wrth sicrhau bod system gyflogau teg a chyfartal ar waith
• wrth benderfynu ar fudd-daliadau, er enghraifft bonws a lwfans car
• wrth gymharu cyflogau â chyflogau cwmnïau eraill
• wrth adolygu pob swydd ar ôl cyfnod o newid mawr yn y cwmni, er enghraifft, newid perchnogaeth

Wrth werthuso swydd, mae'n rhaid i gyflogwr edrych ar rôl eich swydd, ac nid arnoch chi fel person, er mwyn bod yn deg.

Rhesymau ar gyfer gwerthuso swyddi

Mae ar nifer o gwmnïau angen gwerthuso swyddi gan ei bod yn anodd i’r adran Adnoddau Dynol wybod am bob swydd yn fanwl.

Bydd gwerthuso swyddi yn dod yn bwysicach pan fydd nifer cyflogeion y cwmni’n tyfu. Os yw eich cwmni wedi tyfu’n ddiweddar, mae’n bwysig bod y cwmni’n sicrhau’r canlynol:

• bod y cyflog a’r graddau yn y cwmni i gyd yn deg
• bod teitl pob swydd yn gywir os yw nifer yr aelodau staff wedi tyfu
• bod budd-daliadau’r cwmni i gyd yn deg, er enghraifft bonws a cheir

Cyfathrebu

Mae'n bwysig bod eich cyflogwr yn rhoi digon o wybodaeth i chi pan fydd yn gwerthuso swydd.

Dylai sicrhau’r canlynol:

• eich bod yn deall sut y bydd swyddi’n cael eu gwerthuso
• bod pob gwerthusiad yn cael ei wneud yn yr un modd
• ei fod yn cydymffurfio â’r gyfraith ynghylch cyflogau cyfartal a gwerth cyfartal

Buddion gwerthuso swyddi

Gall gwerthuso eich swydd fod o fudd i chi a’ch rôl. Wrth i’r cwmni edrych yn agos ar rolau, bydd yn ei alluogi i wneud y canlynol:

• dod i wybod am y dyletswyddau rydych chi’n eu gwneud yn eich rôl
• deall eich anghenion hyfforddi
• nodi peryglon iechyd a diogelwch eich rôl
• annog cyfathrebu rhyngoch chi a’ch rheolwr

Beth i’w wneud os byddwch chi'n anghytuno â gwerthusiad swydd

Os ydych yn teimlo i werthusiad eich swydd fod yn annheg, dylech gysylltu â’r adran Adnoddau Dynol.

Os nad oes gan eich cwmni adran Adnoddau Dynol, gallwch geisio cyngor annibynnol gan Acas.

• Cael cyngor annibynnol, am ddim, gan Acas Opens new window

Beth yw arfarnu swyddi?

Bydd cyflogwyr yn arfarnu swyddi, neu weithiau'n arfarnu perfformiad, er mwyn adolygu eich perfformiad presennol yn y gwaith, ac er mwyn helpu i wella eich perfformiad yn y dyfodol. Gellir hefyd arfarnu swydd i benderfynu a fyddwch yn cael bonws am berfformiad da yn y gwaith ai peidio.

Bydd y rhan fwyaf o gyflogeion yn cael eu harfarnu'n ffurfiol unwaith y flwyddyn, er y mae'n bosib y bydd cyflogeion newydd yn cael eu harfarnu mwy nag unwaith.

Er y byddwch yn cael eich arfarnu’n ffurfiol unwaith y flwyddyn, dylai eich perfformiad gael ei adolygu yn barhaus. Mae’n bosib y cewch adolygiadau rheolaidd drwy gydol y flwyddyn. Bydd yr adolygiadau hyn yn rhoi cyfle i chi eistedd i lawr gyda’ch rheolwr a phenderfynu sut rydych chi’n dod yn eich blaen a sut gallwch chi wella.

Dylech weld adroddiadau eich asesiadau i gyd a chael y cyfle i ddweud a ydych chi’n cytuno â nhw ai peidio.

Y gwaith papur

Mae’n bwysig bod cofnod ysgrifenedig yn cael ei gadw o unrhyw asesiad.

Bydd golwg y ffurflenni hyn yn wahanol ar gyfer pob cwmni, ond dylai’r rhan fwyaf o ffurflenni gynnwys y canlynol:

• manylion personol sylfaenol, er enghraifft eich enw a’ch dyddiad geni
• teitl eich swydd
• disgrifiad eich swydd
• adolygiad o'ch perfformiad
• gradd perfformiad cyffredinol
• sylwadau gan eich rheolwr
• sylwadau gennych chi
• cynllun ar gyfer datblygu a gweithredu

Gwahanol ffyrdd y gellir arfarnu swyddi

Graddio eich perfformiad

Bydd y dull hwn o arfarnu fel arfer yn rhestru’r gwahanol bethau sy’n cael eu hasesu, megis ansawdd eich gwaith. Yna, cewch eich graddio yn unol â pha mor dda rydych chi wedi perfformio yn y maes hwnnw, er enghraifft:

1. eithriadol
2. rhagori ar ofynion y swydd
3. bodloni gofynion y swydd
4. dangos rhai mân wendidau
5. dangos rhai gwendidau sylweddol
6. annerbyniol

Cymharu ag amcanion

Gyda’r dull hwn o arfarnu, bydd yn rhaid i chi a’ch rheolwr gytuno ar amcanion ar ddechrau’r asesiad. Yna, cewch eich arfarnu ar sail pa mor dda rydych wedi bodloni'r amcanion hynny.

Beth yw manteision arfarnu swyddi?

Gall arfarnu eich swydd helpu eich perfformiad yn y gwaith drwy nodi eich cryfderau a’ch gwendidau, a gall eich helpu i ddatblygu eich gyrfa. Gall arfarnu eich swydd hefyd helpu i amlygu unrhyw broblemau y gallech fod yn eu cael gyda’ch gwaith, a fyddai, o bosib, yn eich atal rhag symud ymlaen.

Apelio yn erbyn canlyniad asesiad

Dylai eich cwmni gael system apelio. Dylai rheolwr uwch na’r unigolyn a wnaeth eich arfarniad ddelio â’ch apêl. Mae gennych chi’r hawl i gael cymorth gan gynrychiolydd undeb neu unigolyn o’ch dewis chi; nid oes yn rhaid iddo fod yn rhywun o’r gwaith.

I gael gwybod mwy am broses apelio eich cwmni, dylech siarad â’ch adran Adnoddau Dynol. Os nad oes gan eich cwmni adran Adnoddau Dynol, gallwch geisio cyngor annibynnol gan Acas.

• Cael cyngor annibynnol, am ddim, gan Acas Opens new window