Gwefan llywodraeth y DU

Beth yw galluedd meddyliol?

Rydym yn gwneud penderfyniadau bob dydd am lawer o bethau yn ein bywydau. Gelwir y gallu i wneud penderfyniadau yn alluedd meddyliol.

Gall pobl gael anawsterau i wneud penderfyniadau peth o'r amser, neu'r amser. Gallai hyn fod oherwydd bod ganddynt un o'r canlynol:

• anabledd dysgu
• dementia
• problem iechyd meddwl
• anaf i'r ymennydd
• wedi cael strôc

Mae gan God Ymarfer y Ddeddf Galluedd Meddyliol rhagor o wybodaeth a chanllawiau ar sut i asesu galluedd rhywun i wneud penderfyniadau.

• Download ‘Cod Ymarfer y Ddeddf Galluedd Meddyliol 2005’ (PDF, 1131K)

• Cymorth gyda ffeiliau PDF

Beth a gwmpesir gan y Ddeddf Galluedd Meddyliol

Mae'r Ddeddf Galluedd Meddyliol yn cwmpasu penderfyniadau mawr am eiddo, materion ariannol, iechyd a lles unigolyn a ble mae'n byw.

Mae hefyd yn cwmpasu penderfyniadau bob dydd am ofal personol (megis beth mae'r unigolyn yn ei fwyta), pan na all yr unigolyn wneud y penderfyniadau hynny ei hun.

Felly, os nad ydych yn gallu gwneud rhai penderfyniadau, mae'r Ddeddf Galluedd Meddyliol yn nodi'r canlynol:

• dylech gael cymaint o help â phosibl i wneud eich penderfyniadau eich hun
• dylai pobl asesu a allwch wneud penderfyniad penodol
• hyd yn oed os na allwch wneud penderfyniad cymhleth eich hun, nid yw hyn yn golygu na allwch wneud penderfyniadau symlach
• hyd yn oed os oes rhaid i rywun wneud penderfyniad ar eich rhan, dylech gyfrannu cymaint â phosibl at y penderfyniad
• rhaid i unrhyw un sy'n gwneud penderfyniad ar eich rhan wneud hynny yn seiliedig ar yr hyn sydd orau i chi

• Sut i benderfynu a oes gan unigolyn ddiffyg galluedd i wneud penderfyniadau

Prif werthoedd y Ddeddf Galluedd Meddyliol

Mae'r Ddeddf Galluedd Meddyliol yn nodi pum egwyddor - y gwerthoedd sy'n sail i ofynion cyfreithiol y ddeddf.

Mae gan bob oedolyn yr hawl i wneud ei benderfyniadau ei hun a rhaid tybio y gall wneud hynny oni bai y profir i'r gwrthwyneb. Hefyd, rhaid rhoi pob help rhesymol i unigolyn cyn i unrhyw un ei drin fel nad yw'n gallu gwneud ei benderfyniadau ei hun.

Ni ddylid nad yw unigolyn yn gallu gwneud unrhyw benderfyniadau oherwydd iddo wneud penderfyniad a ystyrir yn un gwael.

Rhaid gwneud unrhyw benderfyniad a wneir ar ran unigolyn nad yw'n gallu ei wneud ei hun yn seiliedig ar yr hyn sydd orau i'r unigolyn hwnnw. Ni ddylai unrhyw benderfyniadau a wneir ar ran rhywun arall gyfyngu ar ei hawliau na'i ryddid sylfaenol.

Sefydliadau sy'n diogelu pobl sy'n agored i niwed

Mae Deddf Galluedd Meddyliol 2005 yn diogelu pobl â diffyg galluedd ac yn eu helpu i wneud eu penderfyniadau eu hunain. Gwneir hyn drwy dri phrif sefydliad:

• y Llys Gwarchod
• y Gwarcheidwad Cyhoeddus
• yr Eiriolwr Galluedd Meddyliol Annibynnol

Y Llys Gwarchod

Mae gan y Llys Gwarchod y pŵer i wneud penderfyniadau am p'un a oes gan rywun ddiffyg galluedd meddyliol. Gall hefyd benodi dirprwyon i weithredu a gwneud penderfyniadau ar ran rhywun nad yw'n gallu gwneud hynny ei hun.

Y Gwarcheidwad Cyhoeddus

Unigolyn y mae ei rôl yn cynnwys diogelu pobl â diffyg galluedd meddyliol rhag cael eu cam-drin yw'r Gwarcheidwad Cyhoeddus. Mae gan y Gwarcheidwad Cyhoeddus sawl dyletswydd:

• cofrestru Atwrneiaethau Arhosol
• cofrestru Atwrneiaethau Parhaus
• goruchwylio dirprwyon a benodir gan y Llys Gwarchod

Eiriolwyr Galluedd Meddyliol Annibynnol

Rhywun a benodir i gefnogi unigolyn â diffyg galluedd nad oes ganddo rywun i siarad ar ei ran yw Eiriolwr Galluedd Meddyliol. Dim ond pan fo angen gwneud penderfyniadau penodol yn ymwneud â thriniaeth feddygol ddifrifol y mae Eiriolwyr Galluedd Meddyliol Annibynnol yn rhan o'r broses. Mae Eiriolwyr Galluedd Meddyliol Annibynnol hefyd yn rhan o'r broses o newid llety unigolyn pan gaiff ei ddarparu gan y GIG neu awdurdod lleol.

• Pryderon ynghylch unigolyn sy'n agored i niwed

• Y Llys Gwarchod a sut mae'n penodi dirprwyon

• Swyddfa'r Gwarcheidwad Cyhoeddus a chofrestrau atwrneiod a dirprwyon

Tair Stori – ffilm ynghylch y Ddeddf Galluedd Meddwl

Mae ‘Tair Stori’ yn ddogfen ynghylch tair stori am fywyd go iawn. Mae’n dangos sut y mae’r Ddeddf Galluedd Meddwl yn helpu a diogelu pobl sydd â’r diffyg gallu i wneud rhai penderfyniadau. Mae’r ffilm 15 munud hyd ar gael mewn tri fformat:

• Fideo Windows Media – y ffeil WMV
• QuickTime – y ffeil MOV
• Fideo Real Player – y ffeil RMVB

• Download Fideo - Y Ddeddf Galluedd Meddwl (WMV, 27342K)

• Download Fideo - Y Ddeddf Galluedd Meddwl (MOV, 22919K)

• Download Fideo – Y Ddeddf Galluedd Meddwl (RMVB, 30362K)

Cysylltiadau defnyddiol

• Cysylltiadau llywodraeth, dinasyddion a hawliau