Gwefan llywodraeth y DU

Pan fo gan unigolion ddiffyg galluedd meddyliol

Gall rhywun fod â diffyg galluedd meddyliol os oes ganddo anaf, anhwylder neu gyflwr sy'n effeithio ar y ffordd y mae ei feddwl yn gweithio. Gallai hyn olygu ei fod yn cael anhawster i wneud penderfyniadau drwy'r amser neu ei bod yn cymryd amser hir iddo wneud penderfyniad.

Sut y caiff galluedd meddyliol ei asesu

Dylid cynnal asesiad o alluedd meddyliol rhywun ar yr adeg pan fo angen gwneud penderfyniad penodol.

Bydd unrhyw asesiad yn dechrau gan dybio bod gan yr unigolyn y galluedd i wneud y penderfyniad dan sylw.

Ni ddylid seilio asesiad ar y canlynol yn unig:

• eu hoedran
• eu hymddangosiad
• tybiaethau am eu cyflwr
• unrhyw agwedd ar eu hymddygiad

Gall gyfreithiwr benderfynu os yw rhywun â’r galluedd i wneud penderfyniadau neu ddeall pethau megis ewyllys neu Atwrneiaeth Arhosol. Os oes gennych unrhyw amheuaeth, gallant gael barn gan feddyg neu weithiwr proffesiynol addas arall.

Mae gan y Llys Gwarchod y grym i benderfynu os oes gan rywun y galluedd meddyliol neu beidio os oes anghydfod.

Sut i ddweud a all rhywun wneud penderfyniad

Mae sawl peth y dylech eu hystyried wrth asesu a all unigolyn wneud penderfyniad:

• a yw'r unigolyn yn deall pa benderfyniad y mae angen iddo ei wneud a pham bod angen iddo wneud y penderfyniad hwnnw
• a yw'r unigolyn yn deall beth allai ddigwydd os yw'n gwneud y penderfyniad hwn neu os nad yw'n ei wneud
• a all yr unigolyn ddeall a phwyso a mesur y wybodaeth sy'n berthnasol i'r penderfyniad hwn
• a all yr unigolyn gyfleu ei benderfyniad (drwy siarad, defnyddio iaith arwyddion neu unrhyw ddull arall)
• a all yr unigolyn gyfathrebu gyda help gan weithiwr proffesiynol (megis therapydd lleferydd ac iaith)
• a oes angen asesiad mwy trylwyr (efallai gan gynnwys meddyg neu arbenigwr proffesiynol arall)

Ni ddylech drin yr unigolyn fel rhywun nad yw'n gallu gwneud penderfyniad a hynny am ei fod wedi gwneud penderfyniad nad ydych yn cytuno ag ef.

Mae Cod Ymarfer y Ddeddf Galluedd Meddyliol yn rhoi canllawiau manylach ar sut i asesu gallu rhywun i wneud penderfyniadau.

• Download 'Cod Ymarfer Deddf Galluedd Meddyliol 2005' (PDF, 1131K)

• Cymorth gyda ffeiliau PDF

Os oes angen i chi wneud penderfyniadau ar ran rhywun arall

Rhaid i chi wneud unrhyw benderfyniad a wnewch ar ran rhywun â diffyg galluedd er budd yr unigolyn hwnnw.

Wrth benderfynu beth sydd o fudd i rywun, mae rhai pethau cyffredin y mae angen i chi eu hystyried bob amser:

• dylid ystyried yr holl amgylchiadau perthnasol
• dylech wneud pob ymdrech i annog a galluogi'r unigolyn â diffyg galluedd i gyfrannu at y penderfyniad
• a oes posibilrwydd y bydd yr unigolyn yn adfer y galluedd i wneud penderfyniad penodol yn y dyfodol
• dymuniadau a theimladau, credoau a gwerthoedd presennol a blaenorol yr unigolyn
• safbwyntiau pobl eraill sy'n agos at yr unigolyn â diffyg galluedd, yn ogystal â safbwyntiau atwrnai neu ddirprwy
  

Mae dwy brif ffordd y gallwch wneud penderfyniad ar ran rhywun arall:

• fel atwrnai o dan gytundeb Atwrneiaeth Barhaus neu Arhosol
• drwy fod yn ddirprwy a benodwyd gan y Llys Gwarchod
  

Trefniadau cyfreithiol yw'r rhain ac ni ellir cyflawni'r rolau hyn heb gytundeb y Llys Gwarchod neu Swyddfa'r Gwarcheidwad Cyhoeddus.

Mae gan bob un o'r rolau hyn gyfrifoldebau a dyletswyddau y gallwch eu cyflawni ar ran rhywun arall.

• Beth yw Atwrneiaeth Arhosol?

• Dod yn ddirprwy a'ch cyfrifoldebau